Na vier jaar leren en innoveren bij Ieder Talent Telt (ITT) komt er een einde aan deze periode. Gestart met praatplaten in een leslokaal en eindigen bij een diner met de minister van OCW. Een terugblik op vier jaar innoveren, leren en werken bij ITT.

De kunst van eenvoud – Voordat ik goed en wel onderweg was bij ITT, zat ik op een avond aan een dinertafel bij Mirjam Ottens (voormalig programmaleider ITT) thuis met zo’n 15 jongeren. Leeftijd varieerde. Opleidingsniveau varieerde. Culturele achtergrond varieerde. Maar al deze facetten deden er niet toe. Kennelijk was er iets dat ons verbond op dat moment. Volgens mij was het de hoop dat we samen iets kunnen betekenen voor elkaar en dat het in het onderwijs anders kan. Ergens halverwege het diner ging ik op een stoel zitten aan het einde van de dinertafel. Ik vertelde mijn persoonlijke verhaal. Vertelde waar ik vandaan kom, wie ik ben, waar ik goed in ben en waar ik mee geworsteld heb in mijn leven. Na mijn verhaal nam iedereen één-voor-één plaats op de stoel. Iedereen vertelde zijn of haar verhaal. Tranen rolden over onze wangen, zowel van ontroering als geluk. Laden op de intentie was een van de eerste lessen die ik geleerd heb bij Ieder Talent Telt. En een avonddiner was voldoende om dat in te zien.

Achtergrond In mijn derde jaar bij Opleidingskunde kreeg ik de unieke mogelijkheid om stage te lopen bij de innovatie-agenda Ieder Talent Telt (ITT). Ik liep mee met de projectleider van destijds, Mirjam Ottens. Na een jaar stagelopen, kwam er een begroting op de bestuurstafel. Mijn naam stond erin met uren. De stuurgroep keurde de begroting goed en mijn eerste baan was een feit.

Een structuur is niks – In de eerste weken was ik fanatiek in het bijhouden van Word-documenten en Excel-lijsten. Mijn projectleider werd er gek van. Ik na drie weken ook. Ik dacht: dit is niet bij te houden. Ik heb de lijsten gelaten voor wat het is en ben mijn focus gaan richten op iets in beweging zetten. Dat bleek een gouden zet. De beweging groeide door al onze gesprekken die Mirjam en ik hadden door de hele stad. Broedplaatsen werden opgezet door mensen die zelf iets wilden bewegen. Toen realiseerde ik me: alle energie om een structuur zelfstandig op te zetten heeft geen zin. Op papier gebeurt niets. Daar gaat niemand harder van lopen. Ik ook niet. In gesprekken met studenten, enthousiaste professionals en de bestuurders van ITT ontstonden de ideeën zich vanzelf. Het proces laten ontvouwen was een nieuwe les. Niet alles van te voren bedenken, maar tijdens het proces ontstaan vanzelf de beste ideeën met de meeste energie.

Mezelf opnieuw uitgevonden – Al snel leerde ik dat, om de beweging in Nijmegen te versterken en impact te realiseren, ik gebruik moest maken van de intrinsieke motivatie en energie van de mensen om mij heen. We gingen het samen doen. Wie is waar goed in? Welke talenten hebben wij allemaal samen? Hoe kan ik daar in mijn rol gebruik van maken? Het leidde tot opzienbarende inzichten in mezelf. Ik merkte dat ik de structuur en doelstellingen waar ik zo gewend aan was, niet meer nodig had en genoot van de vrijheid die ik kreeg. Ik heb mezelf binnen de innovatieagenda opnieuw uitgevonden. Wanneer ik in chaos moet opereren, dan kan ik dat. Wanneer een gestructureerde aanpak vereist is, kan ik dat ook nog steeds. De grootste uitdaging om jezelf opnieuw uit te vinden is de durf om je eigen manieren van handelen ter discussie te stellen en los te laten en daadwerkelijk ergens in te gaan staan. Daar bedoel ik mee: niet op afstand kijken en praten over onderwerpen en doelgroepen, maar in direct contact met de mensen. Het inzicht dat je ook eerst dingen kunt doen om vervolgens in de tijd terug te kijken wat je geleerd hebt, heeft mijn ogen geopend.

Innoveren is geen romantisch verhaal – Ik heb tijdens mijn periode bij ITT aan heel veel tafels gezeten: keukentafels, dinertafels, lestafels en de bestuurlijke tafel. Door de openheid die er doorgaans was, heb ik geleerd: iedereen heeft het soms moeilijk. Een jongere die angstaanvallen heeft bij het maken van tentamens, een docente die tegengewerkt wordt door collega’s omdat ze innoveert en een bestuurder aan wiens tafelpoten wordt gezaagd. Ik ben het allemaal tegengekomen. Innoveren gaat niet over alleen over mooie vergezichten en de juiste strategie kiezen. Als je innoveert, krijg je vanzelf tegendruk. Lang niet iedereen zit op een beweging als ITT te wachten. Daarmee omgaan en weten waarvoor je staat en gaat is dan belangrijk. Met het juiste morele kompas en integer handelen kom je samen met je netwerkpartners een heel eind. 

Een jongere is net zo interessant als de minister – In april 2019 werd ik uitgenodigd voor een diner met de minister van OCW Ingrid van Engelshoven. Ik was niet de enige aan tafel; zo’n 60 anderen kwam ook. Burgemeesters van grote steden, bestuursvoorzitters van hogescholen en universiteiten en zo’n 8 studenten uit heel Nederland. Zo zwaar heb ik nog nooit getafeld. Als onderdeel van het diner gaf ik een korte presentatie aan mijn tafel. Ik nam de volgende foto mee:

Ik zei: ”Dit zijn de mensen waar ik iedere dag voor op sta. Hier doe ik het voor.” Sommige bestuurders waren geïnteresseerd in mijn verhaal. Sommige waren meer geïnteresseerd in elkaar. Tijdens het diner zette ik de foto achter mijn stoel neer in de wetenschap dat zij er dan ook een beetje bij waren. Het leverde een avond vol verwarring op. Het praten over onderwijs was interessant, maar ook een lege huls. Ik was kartrekker van een spel dat ik niet wilde spelen. De kloof van mijn alledaagse realiteit met alle rauwheid in zich en het abstracte gepraat aan tafel leek er een die niet te dichten was. Ik heb geprobeerd het perspectief van jongeren op tafel te leggen. Hun verhaal te vertellen. Kennelijk gaat niet iedereen daarvan ‘aanstaan’. 

De eenzame terugreis van Den Haag naar Oss was een reflectie van tweeënhalf uur. Conclusie: de jongeren waarmee ik werk zijn net zo interessant als de minister. Natuurlijk is het bijzonder om in zo’n gezelschap te acteren. Maar voor mij is het verhaal van een jongere die het onderwijs niet meer trekt net zo relevant en interessant als dineren met vijf bestuurders en de minister. Dat vond ik zelf ook een interessant inzicht. Kennelijk word ik er niet warm of koud van aan welke tafel ik zit. Ik haak aan wanneer het gesprek er echt te doet. Wanneer praten alleen maar bij praten blijft, haak ik af. Dan blijft het bij filosoferen op afstand. Daar wordt geen jongere beter van.

Gezien worden is cruciaal – De dialoogsessie ‘Ieder Talent Knelt’ is er een die me lang is bijgebleven. Een student vertelde: ”Ik kom de klas binnen. Ga zitten en niemand vraagt hoe het met me gaat. De docent draait de PowerPoint af en ik kan weer naar huis. Dat zijn mijn onderwijsdagen.” Gezien worden heeft een rode draad gespeeld bij mij en ITT. Er zijn wat mij betreft te veel jongeren, medewerkers en ook bestuurders die niet gezien worden. Structureel niet gezien worden laat zijn littekens na. ITT heeft mij alle rauwheid en oprechtheid laten zien achter voordeuren, maatschappelijke organisaties en bestuurlijke tafels. In alle complexiteit en druk die er ontstaat, blijft het belangrijk om te elkaar te zien. Elkaar zien is het vertrekpunt geweest voor mijn handelen en in een bredere context voor de hele beweging.

Opgetild worden – Een van de zaken die mij het meest geraakt heeft tijdens mijn hele reis is het fenomeen om opgetild te worden. Mirjam Ottens geloofde in mijn potentie. Gaf me de ruimte om dat te ontdekken en begeleidde mij daarin. Niet van A naar B. Maar van A naar E. Het is onmiskenbaar belangrijk dat er iemand is in je omgeving die in je gelooft in wie je bent en kunt worden. Die wijsheid heb ik meegenomen in mijn houding naar anderen toe. Met mijn groep jongeren organiseerden we sessies genaamd Als je het mij vraagt. Ik herinner me een moment dat we in het Goffertstadion met zo’n 60 jongeren samen waren. Mijn groep organiseerde alles en daagden zichzelf uit om uit hun comfortzone te komen. Spreken met een microfoon op een open podium. Jongeren begeleiden. Werkvormen begeleiden. Ik stond als kartrekker van de sessie aan de zijlijn. Ik hoefde nauwelijks iets te doen. De jongeren gingen zelf als de brandweer en kwamen aan mij hulp vragen wanneer ze dat nodig hadden. Leider zijn vanaf de zijlijn was een nieuwe ontdekking.

Lol maken tijdens veranderen –Tussen alle serieuze gesprekken, emoties, bedenkingen, tranen en lange autoritten door is lol maken een van de dingen die me op de been hebben gehouden in vier jaar lang platgedrukt worden tussen alle systemen. Lol maken is zó ontzettend belangrijk. Ik denk nog glimlachend terug aan hoe ITT-jongeren befaamde veranderkundigen uitlegden welke boeken ze moeten lezen, hoe we in het donker een vergadering hielden en hoe we verschillende situaties in een theatergroep naspeelden. Humor houdt me soms op de been wanneer het lastig wordt. Maar vrijwel nergens in de veranderkundige literatuur staat dat je plezier mag hebben. Terwijl dat in mijn optiek een niet te missen werkend mechanisme is. Humor geeft lucht. En dat is soms heel hard nodig.

Er zijn – Al heel mijn leven ben ik bezig met leren, werken en studeren. Leren en studeren hebben in ieder geval één gezamenlijke component: het gaat altijd over morgen. Over iets weten en kunnen in de toekomst. Ik ben al 10 jaar bezig met de dag van morgen. Ieder Talent Telt heeft mij geleerd dat vandaag ‘er zijn’ ook oké is. Even niet reflecteren. Even geen doelstelling. Gewoon zijn. Vandaag is het oké zoals is het is, ben ik oké zoals ik ben. Niets nieuws te leren. Vandaag dan. Morgen weer een dag. De invloed van het fysiek ergens zijn heb ik zelden zo krachtig ervaren als bij Ieder Talent Telt. Het was namelijk de basis om mee te beginnen. En wat is dat een mooie basis om samen met elkaar aan de slag te gaan. 

Over de eigen grenzen heen – Ieder Talent Telt is een wereldreis geworden door Nijmegen. ITT heb ik eerder weleens omschreven als ‘inspirerend, frustrerend en confronterend’ tegelijkertijd. Dat is in vier jaar niet veranderd. ITT is een spoedcursus veranderen geworden. Ik heb veel geleerd over mezelf, maar ook over hoe de wereld in elkaar zit. Gedurende de jaren zijn er steeds meer puzzelstukjes bij elkaar gevallen. Dat is ook de reden dat ik gekozen heb voor een nieuwe wereldreis. In Rotterdam staat het volgende avontuur te wachten.

Dankzij ITT heb ik er een tweede familie bijgekregen. De jongeren voor wie ik mocht werken wezen mij de weg. Ik heb betekenisvolle relaties opgebouwd met mensen om me heen. Ik ben begonnen met praatplaten in een leslokaal en 15 jongeren aan een dinertafel. Geen flauw benul dat ik drie jaar later met de minister zou dineren.

Innoveren op zo’n grote schaal als ITT (van kinderopvang tot en met de universiteit) is een unieke setting geweest om te leren en werken. Dat is tot slot de laatste les: alleen kun je niet zoveel. Er is veel moed en energie nodig om iets te bewerkstelligen in een complexe wereld. Om een verschil te kunnen maken voor anderen. De eerste stap is om jezelf opnieuw uit te vinden en over je eigen grenzen heen te kijken. Dat klinkt groots, maar is in werkelijkheid heel eenvoudig.